Checklist เตรียมพร้อมรับมือสารเคมีรั่วไหล ที่ทุกองค์กรควรใช้

สารเคมีรั่วไหลเป็นเหตุการณ์ที่สามารถเกิดขึ้นได้ในทุกองค์กรที่มีการจัดเก็บหรือใช้สารเคมี โดยเฉพาะในโรงงานอุตสาหกรรม ห้องปฏิบัติการ หรือสถานที่ที่เกี่ยวข้องกับวัตถุอันตราย การเตรียมความพร้อมเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยลดความรุนแรงของเหตุการณ์ รวมถึงป้องกันการบาดเจ็บ ทรัพย์สินเสียหาย หรือผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม เช็กลิสต์ฉุกเฉินสำหรับรับมือสารเคมีรั่วไหลจึงควรถูกจัดเตรียมไว้ในจุดสำคัญ ฝึกซ้อมอย่างสม่ำเสมอ และทบทวนเป็นประจำ เพื่อให้มั่นใจว่าเมื่อเกิดเหตุขึ้น จะสามารถรับมือได้อย่างมีประสิทธิภาพ

การประเมินความเสี่ยงเบื้องต้น (Pre-Incident Risk Assessment)

การเริ่มต้นที่ดีคือการรู้จักสารเคมีที่องค์กรใช้งานอย่างละเอียด การประเมินความเสี่ยงจะช่วยกำหนดแนวทางรับมือที่เหมาะสม โดยประเด็นที่ควรพิจารณา ได้แก่:

• การจำแนกประเภทสารเคมี: ตามระบบ GHS (Globally Harmonized System) ซึ่งให้ข้อมูลเกี่ยวกับความเป็นอันตราย เช่น ระเบิด ไวไฟ มีพิษ หรือกัดกร่อน

• สถานที่จัดเก็บ: สารเคมีควรถูกจัดเก็บในพื้นที่ปลอดภัย มีระบบระบายอากาศ มีเครื่องตรวจจับการรั่วไหล

• ความถี่ในการใช้งาน: หากสารเคมีถูกใช้งานเป็นประจำ ความเสี่ยงในการรั่วไหลก็ยิ่งสูง

การใช้แบบฟอร์ม Hazard Identification and Risk Assessment (HIRA) เป็นเครื่องมือช่วยให้สามารถประเมินได้ครอบคลุม

รายการเช็กลิสต์ก่อน-หลังสารเคมีรั่วไหล (Chemical Spill Response Checklist)

1. อุปกรณ์ฉุกเฉินที่จำเป็น (Emergency Equipment)

• ชุดป้องกันส่วนบุคคล (PPE): เช่น ถุงมือกันสารเคมี แว่นตานิรภัย หน้ากากกันไอระเหย และชุดคลุมป้องกัน

• อุปกรณ์ควบคุมการรั่วไหล: เช่น แผ่นดูดซับ (absorbent pads), ผงดูดซับ, บูมป้องกันการแพร่กระจาย (spill containment boom)

• ตู้เก็บชุดสารเคมีรั่วไหล (Spill Kit Cabinet): ควรมีป้ายชัดเจนและเข้าถึงง่าย

• อุปกรณ์ดับเพลิง: ในกรณีที่สารเคมีไวไฟ ต้องมีถังดับเพลิงชนิดเหมาะสม (เช่น ถังเคมีแห้ง ABC หรือถัง CO₂)

2. การเตือนภัยและแจ้งเหตุ

• ติดตั้งป้ายเตือนภัย: เช่น “พื้นที่เสี่ยงสารเคมี” หรือ “ห้ามเข้าเมื่อไม่มี PPE”

• ระบบแจ้งเตือนฉุกเฉิน: เช่น สัญญาณเสียง/ไฟ หรือระบบ intercom

• เบอร์ติดต่อฉุกเฉิน: ต้องแสดงอย่างชัดเจน เช่น เจ้าหน้าที่ความปลอดภัย หน่วยดับเพลิง หน่วยกู้ชีพ

3. ขั้นตอนการจัดการเมื่อเกิดการรั่วไหล

• ขั้นตอนที่ 1: แจ้งเตือนบุคคลในพื้นที่ทันที และอพยพหากจำเป็น

• ขั้นตอนที่ 2: ประเมินชนิดของสารเคมีที่รั่วไหล จากฉลาก/ใบ SDS (Safety Data Sheet)

• ขั้นตอนที่ 3: สวม PPE ก่อนเข้าจัดการ

• ขั้นตอนที่ 4: ควบคุมการแพร่กระจายของสารเคมี

• ขั้นตอนที่ 5: ทำความสะอาดพื้นที่ด้วยวิธีที่เหมาะสม

• ขั้นตอนที่ 6: เก็บเศษซากใส่ภาชนะที่เหมาะสมและส่งกำจัด

4. การเก็บและทำลายของเสีย

• การแยกประเภทของเสีย: อันตรายหรือไม่อันตราย ตามประกาศกรมควบคุมมลพิษ

• ภาชนะบรรจุของเสีย: ต้องเป็นภาชนะที่ปิดสนิท ไม่รั่วซึม และมีฉลาก

• การจัดส่งของเสีย: ต้องดำเนินการโดยผู้มีใบอนุญาตขนส่งของเสียอันตราย

การฝึกอบรมและซ้อมแผนฉุกเฉิน (Training and Emergency Drills)

องค์กรต้องดำเนินการฝึกอบรมและซ้อมแผนอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง เพื่อให้พนักงานมีความพร้อม โดยเนื้อหาควรครอบคลุมดังนี้:

• ใช้งาน SDS และการอ่านฉลากสารเคมี

• รู้วิธีสวมและถอด PPE อย่างถูกต้อง

• ใช้เครื่องมือใน Spill Kit

• จำลองสถานการณ์สารเคมีรั่วไหลและฝึกจัดการ

แผนฝึกซ้อมควรเก็บเป็นบันทึกผลการซ้อม เพื่อนำมาวิเคราะห์ปรับปรุง

ระบบเอกสารที่เกี่ยวข้อง กับการทำงานสารเคมี

1. Safety Data Sheet (SDS)

เป็นเอกสารสำคัญที่ต้องจัดเตรียมให้พร้อมใช้งานตลอดเวลา ควรเก็บไว้ทั้งในรูปแบบเอกสารและออนไลน์ ประกอบด้วย:

• ข้อมูลทั่วไปของสาร

• อันตราย

• วิธีจัดเก็บ

• วิธีการจัดการเมื่อรั่วไหล

• การปฐมพยาบาลเบื้องต้น

หลายคนมองว่า SDS (Safety Data Sheet) เป็นเพียงเอกสารติดตู้ แต่จริง ๆ แล้ว SDS คือแหล่งข้อมูลสำคัญที่จะบอกว่า “เมื่อสารนี้รั่วไหล ต้องจัดการอย่างไร ปฐมพยาบาลเบื้องต้นแบบไหน และห้ามใช้น้ำหรือสารใดในการดับไฟ” การอ่านและเข้าใจ SDS จึงไม่ใช่แค่หน้าที่ของเจ้าหน้าที่ความปลอดภัยเท่านั้น แต่ควรเป็นความรู้พื้นฐานของทุกคนที่ทำงานใกล้สารเคมี

2. แบบฟอร์มรายงานเหตุการณ์ (Incident Report)

เมื่อเกิดเหตุรั่วไหล ต้องมีแบบฟอร์มสำหรับบันทึกเหตุการณ์อย่างละเอียด ประกอบด้วย:

• วันเวลา สถานที่

• ชนิดของสารเคมี

• ปริมาณรั่วไหล

• สาเหตุของเหตุการณ์

• การดำเนินการแก้ไขและผู้รับผิดชอบ

3. แผนตอบสนองเหตุฉุกเฉิน (Emergency Response Plan: ERP)

เอกสารที่ระบุขั้นตอนปฏิบัติในกรณีฉุกเฉิน ควรมีแผนเฉพาะสำหรับแต่ละประเภทสารเคมีที่ใช้งาน

บทบาทของผู้เกี่ยวข้องในองค์กร

ปรับปรุงแผนความปลอดภัยอย่างต่อเนื่อง (Continuous Improvement)

หลังเกิดเหตุหรือฝึกซ้อม ควรมีการประเมินผลและปรับปรุงแผน โดยการ:

• วิเคราะห์ผลลัพธ์จากการซ้อม

• ตรวจสอบช่องโหว่ของระบบ เช่น ไม่มีอุปกรณ์บางรายการ หรือพนักงานไม่เข้าใจขั้นตอน

• ปรับปรุงเช็กลิสต์ให้ทันสมัยสอดคล้องกับกฎหมายและสารเคมีที่ใช้

สรุป

การมีเช็กลิสต์เตรียมความพร้อมสำหรับเหตุการณ์สารเคมีรั่วไหลเป็นสิ่งที่ทุกองค์กรไม่ควรมองข้าม เพราะเป็นเครื่องมือสำคัญที่จะช่วยลดความสูญเสียทั้งชีวิต ทรัพย์สิน และสิ่งแวดล้อม การเตรียมความพร้อมอย่างเป็นระบบ ผ่านการประเมินความเสี่ยง อุปกรณ์ครบถ้วน การอบรม การฝึกซ้อม และการปรับปรุงแผนงานอย่างต่อเนื่อง จะทำให้สามารถรับมือเหตุฉุกเฉินได้อย่างมืออาชีพและปลอดภัยสูงสุด

เตรียมความพร้อมก่อนเกิดเหตุ กับหลักสูตรอบรมความปลอดภัยในการจัดการสารเคมี ที่ทั้งเข้าใจง่าย ใช้งานได้จริง และฝึกปฏิบัติแบบมืออาชีพ

• อบรมโดยทีมวิทยากรผู้เชี่ยวชาญ พร้อมประสบการณ์ภาคสนาม
• เหมาะสำหรับโรงงาน ออฟฟิศ คลังสินค้า และทุกองค์กรที่มีการใช้/เก็บสารเคมี
• อบรม In-house

 จองอบรมหรือขอใบเสนอราคา

โทร. : (064) 958 7451 คุณแนน

🌐 ดูคอร์สเพิ่มเติมได้ที่ อบรมสารเคมี Safetymember

เอกสารอ้างอิง

1. กรมโรงงานอุตสาหกรรม. (2564). แนวทางการจัดการสารเคมีอย่างปลอดภัย.

2. กรมควบคุมมลพิษ. (2565). คู่มือการจัดการของเสียอันตรายจากแหล่งกำเนิด.

3. Occupational Safety and Health Administration (OSHA). (2021). Hazardous Chemical Spill Response.

4. United Nations. (2019). Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS).

5. Center for Chemical Process Safety (CCPS). (2020). Guidelines for Risk Based Process Safety.