รอกเครนกับมาตรฐานสากล ISO, JIS, มอก. เกี่ยวข้องอย่างไร

รอกเครน (Crane Hoist) ถือเป็นหัวใจสำคัญของระบบเครนในการยกและเคลื่อนย้ายวัสดุหรือชิ้นงานหนักในภาคอุตสาหกรรมต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นโรงงานผลิต, โกดังเก็บสินค้า, ไซต์งานก่อสร้าง หรือท่าเรือ การออกแบบ ผลิต ติดตั้ง และบำรุงรักษารอกเครนจึงต้องเป็นไปตามมาตรฐานที่ได้รับการยอมรับในระดับสากล เพื่อรับรองความปลอดภัยในการใช้งาน และสร้างความเชื่อมั่นทั้งต่อผู้ประกอบการและผู้ใช้งานโดยตรง

รอกเครน คืออะไร?

รอกเครน คือ อุปกรณ์ที่ใช้ในการยกหรือเคลื่อนย้ายวัสดุ โดยทั่วไปติดตั้งร่วมกับโครงสร้างของเครน เช่น Overhead Crane, Gantry Crane, หรือ Jib Crane รอกมีทั้งแบบ รอกไฟฟ้า (Electric Hoist) และ รอกมือ (Manual Hoist) ซึ่งใช้หลักการของรอกหมุนหรือรอกโซ่ในการรับน้ำหนัก โดยมีกำลังส่งผ่านมอเตอร์ไฟฟ้าหรือแรงมือในการทำงาน

มาตรฐานที่เกี่ยวข้องกับรอกเครน

การออกแบบและใช้งานรอกเครนต้องเป็นไปตามมาตรฐานทั้งในระดับสากลและระดับประเทศ ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้

1. มาตรฐาน ISO (International Organization for Standardization)

ISO เป็นมาตรฐานสากลที่กำหนดกรอบและข้อกำหนดต่าง ๆ ในการผลิตและใช้งานรอกเครน ตัวอย่างมาตรฐานที่เกี่ยวข้อง เช่น

ISO 4301-1: สำหรับการจำแนกประเภทของเครน
ISO 4306-2: คำศัพท์และคำจำกัดความเกี่ยวกับรอก
ISO 12488-1: ข้อกำหนดด้านความเที่ยงตรงทางเรขาคณิตสำหรับเครน
ISO 9927-1: ข้อกำหนดสำหรับการตรวจสอบเครน

การยึดถือมาตรฐาน ISO ช่วยให้รอกเครนมีความปลอดภัย ใช้งานได้อย่างมีประสิทธิภาพ และเป็นที่ยอมรับในการส่งออกหรือใช้งานในอุตสาหกรรมข้ามชาติ

2. มาตรฐาน JIS (Japanese Industrial Standards)

สำหรับผู้ผลิตหรือผู้นำเข้าอุปกรณ์จากประเทศญี่ปุ่น มาตรฐาน JIS ถือว่ามีบทบาทสำคัญ โดยเฉพาะในเครื่องจักรที่ใช้เทคโนโลยีญี่ปุ่น เช่น

JIS B 8815: มาตรฐานสำหรับรอกชนิดโซ่
JIS B 9960-1: หลักเกณฑ์ด้านความปลอดภัยของเครื่องจักร
JIS B 8601: ข้อกำหนดเกี่ยวกับความสามารถในการยกและระบบเบรกของรอก

การใช้รอกตามมาตรฐาน JIS ช่วยเพิ่มความมั่นใจในคุณภาพและความปลอดภัย โดยเฉพาะในภาคอุตสาหกรรมที่ต้องการความแม่นยำสูง

3. มาตรฐาน มอก. (มาตรฐานอุตสาหกรรมไทย)

ประเทศไทยมีการบังคับใช้มาตรฐาน มอก. สำหรับเครื่องจักรและอุปกรณ์ที่มีความเสี่ยง เช่น รอกและเครน เช่น

มอก. 1024-2538: มาตรฐานสำหรับรอกไฟฟ้า
มอก. 1025-2538: มาตรฐานความปลอดภัยของรอกมือ
มอก. 500-2547: มาตรฐานด้านความปลอดภัยของเครื่องจักรกลที่เคลื่อนที่

รอกเครนที่ผ่านการรับรอง มอก. ไม่เพียงแต่เป็นไปตามข้อกำหนดของกฎหมายไทยเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงความรับผิดชอบของผู้ประกอบการต่อความปลอดภัยของบุคลากร

ความแตกต่างของมาตรฐาน ISO, JIS, และ มอก. เกี่ยวกับรอกเครน

มาตรฐาน	หน่วยงานที่ออก	จุดเด่น
ISO	องค์กรระหว่างประเทศ	เป็นมาตรฐานสากลที่ได้รับการยอมรับทั่วโลก เน้นความปลอดภัย โครงสร้าง และคุณภาพการผลิต
JIS	สถาบันมาตรฐานอุตสาหกรรมญี่ปุ่น	มีความละเอียดสูง ใช้กันแพร่หลายในงานวิศวกรรมเครื่องกลในญี่ปุ่นและเอเชีย
มอก.	สำนักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม (สมอ.) ประเทศไทย	เป็นมาตรฐานบังคับในประเทศไทย เพื่อรับรองคุณภาพ ความปลอดภัย และความเหมาะสมของการใช้งานภายในประเทศ

ความสัมพันธ์ระหว่างมาตรฐานทั้งสาม

ISO มีลักษณะเป็น “มาตรฐานแม่แบบ” ที่นานาชาตินำไปอ้างอิงและปรับใช้ให้เข้ากับบริบทของแต่ละประเทศ
JIS เป็นหนึ่งในมาตรฐานที่ได้พัฒนาบนฐานของ ISO แต่เพิ่มเติมความเข้มงวดในเชิงคุณภาพ โดยเฉพาะในด้านวัสดุและอายุการใช้งาน
มอก. มีความยืดหยุ่นน้อยกว่า JIS แต่ครอบคลุมขั้นต่ำตามที่กฎหมายไทยบังคับใช้ และในหลายกรณีมีการอ้างอิง ISO หรือ JIS เป็นฐานในการจัดทำ

เหตุผลที่ต้องใช้รอกเครนที่มีมาตรฐาน

1. เพิ่มความปลอดภัยในการทำงาน

- ลดความเสี่ยงจากการยกของหนักผิดพลาด
- ลดโอกาสที่รอกจะขัดข้องหรือทำงานผิดพลาด

2. เพิ่มความน่าเชื่อถือขององค์กร

- ลูกค้าและคู่ค้าสามารถมั่นใจได้ในคุณภาพของระบบขนส่งในโรงงาน

3. ปฏิบัติตามข้อกฎหมาย

- การติดตั้งและใช้งานเครื่องจักรกลที่ไม่ได้มาตรฐาน อาจผิดกฎหมายและถูกสั่งห้ามใช้งาน

4. ลดค่าใช้จ่ายระยะยาว

- ลดค่าใช้จ่ายในการซ่อมบำรุงและค่าชดเชยอุบัติเหตุ

รอกเครนเป็นอุปกรณ์ที่ต้องตรวจสอบในการตรวจเครน

ตามกฎกระทรวง กำหนดมาตรฐานในการตรวจสอบอุปกรณ์ที่ใช้ในการยกของ (เช่น รอก, เครน, ปั้นจั่น) ระบุว่า อุปกรณ์เหล่านี้ต้องได้รับการตรวจสอบโดยวิศวกรหรือผู้เชี่ยวชาญที่ได้รับอนุญาตอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง ซึ่งจะจัดอยุ่ในบริการตรวจเครน โดยรอกเครนถือเป็นองค์ประกอบสำคัญที่ต้องให้ความสำคัญในการตรวจสอบ

อ่านเพิ่มเติม : คุณสมบัติผู้ตรวจเครน

รายการตรวจสอบรอกเครน มีอะไรบ้าง

รายการตรวจสอบ	รายละเอียด
โครงสร้างภายนอก	ตรวจสอบรอยร้าว รอยเชื่อมสนิม
ระบบเบรก	ตรวจสอบความสามารถในการหยุดเคลื่อนที่ได้อย่างปลอดภัย
รอกและลวดสลิง	ตรวจสอบการสึกหรอ การฉีกขาด การบิดงอ
มอเตอร์ไฟฟ้าและกลไกการทำงาน	ตรวจสอบเสียงผิดปกติ ความร้อน และระบบควบคุม
สวิตช์จำกัดระยะ (Limit Switch)	ตรวจสอบว่าทำงานได้ถูกต้องหรือไม่
โหลดทดสอบ (Load Test)	ทดสอบกำลังรับน้ำหนักตามพิกัด (SWL – Safe Working Load)

ปัญหาที่พบบ่อยในการตรวจรอกเครน

โซ่หรือลวดสลิงสึกหรอจนมีความเสี่ยง
เบรกชำรุดหรือไม่สามารถทำงานได้เต็มประสิทธิภาพ
มอเตอร์ร้อนเกินไปจากการใช้งานต่อเนื่อง
การติดตั้งไม่ตรงตามแนวโหลด ทำให้เกิดแรงบิดผิดปกติ
ไม่มีการทดสอบโหลด (Load Test) ตามรอบระยะเวลา
ไม่มีการจดบันทึกหรือประวัติการตรวจสอบ

สรุป

รอกเครนเป็นองค์ประกอบสำคัญในระบบขนส่งวัสดุที่มีความเสี่ยงสูง หากไม่ได้มาตรฐานหรือไม่ได้รับการตรวจสอบอย่างสม่ำเสมอ อาจก่อให้เกิดอุบัติเหตุร้ายแรงได้ มาตรฐาน ISO, JIS และ มอก. เป็นแนวทางสำคัญที่ช่วยยกระดับความปลอดภัยและความน่าเชื่อถือของรอกเครน ผู้ประกอบการควรยึดมั่นในมาตรฐานเหล่านี้ พร้อมทั้งใช้บริการตรวจสอบจากผู้เชี่ยวชาญอย่าง เพื่อสร้างความปลอดภัยในการทำงานของพนักงานของคุณ

ที่ Safetymeber ขอเสนอ บริการตรวจสอบเครนและรอกเครนโดยผู้เชี่ยวชาญวิศวกรรม ครอบคลุมตั้งแต่การตรวจสอบเชิงกล, ระบบไฟฟ้า, การทดสอบโหลด ไปจนถึงการจัดทำรายงานผลตรวจสอบ พร้อมออกรายงานตามกฎหมาย พร้อมเดินทางให้บริการทุกจังหวัดทั่วไทย

ติดต่อ Safetymeber วันนี้เพื่อปรึกษาฟรีและนัดหมายการตรวจสอบเครน

โทร : (064) 958 7451

รายละเอียดบริการ : ตรวจเครน safetymember

อ้างอิง

ISO 9927-1: Cranes — Inspections — Part 1: General
ISO 4301-1: Cranes and lifting appliances – Classification
JIS B 8815: Electric chain hoists
มอก. 1024-2538: รอกไฟฟ้า
กรมโรงงานอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม. (2563). แนวทางการตรวจสอบและทดสอบเครน.
พระราชบัญญัติความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน พ.ศ. 2554
สภาวิศวกรแห่งประเทศไทย. ข้อกำหนดการตรวจสอบเครน
Manual for Crane Inspection, OSHA (Occupational Safety and Health Administration)