เปรียบเทียบรอกโซ่ กับรอกสลิงของเครน แบบไหนเหมาะกับงานของคุณ

ในงานอุตสาหกรรมที่ต้องยกเคลื่อนย้ายวัตถุที่มีน้ำหนักมาก การใช้เครน (Crane) เป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง ซึ่งองค์ประกอบสำคัญของเครนที่ไม่สามารถมองข้ามได้คือ “รอก” หรืออุปกรณ์ช่วยยกที่อยู่ปลายเครน โดยรอกสามารถจำแนกได้เป็น 2 ประเภทหลัก คือ รอกโซ่ (Chain Hoist) และ รอกสลิง (Wire Rope Hoist) การเลือกรอกให้เหมาะสมกับประเภทงานไม่เพียงแต่เพิ่มประสิทธิภาพในการทำงาน แต่ยังลดความเสี่ยงอันตรายและช่วยยืดอายุการใช้งานของระบบเครนได้อย่างมีนัยสำคัญ

รอกโซ่ และรอกสลิง คืออะไร

1. รอกโซ่ (Chain Hoist) รอกโซ่เป็นอุปกรณ์ยกที่ใช้โซ่เหล็กในการรับน้ำหนัก มักนิยมใช้ในงานที่ต้องยกของน้ำหนักไม่มากนัก และไม่ต้องการความเร็วในการยกสูงมาก สามารถใช้ได้ทั้งแบบมือหมุน (Manual Chain Hoist) และแบบไฟฟ้า (Electric Chain Hoist) มีข้อดีคือมีขนาดกะทัดรัด ติดตั้งง่าย ดูแลรักษาง่าย และมีราคาถูกกว่ารอกสลิง

2. รอกสลิง (Wire Rope Hoist) รอกสลิงใช้สลิงเหล็กในการรับแรง ซึ่งสามารถรับน้ำหนักได้มากและทำงานได้ต่อเนื่องเป็นเวลานาน เหมาะสำหรับงานหนัก เช่น งานในโรงงานอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ ท่าเรือ หรือไซต์งานก่อสร้างที่มีการยกสิ่งของขนาดใหญ่บ่อยครั้ง รอกสลิงมีระบบมอเตอร์และระบบเบรกที่ซับซ้อนมากขึ้น และสามารถเคลื่อนที่ได้รวดเร็วกว่า

สลิงเหล็กที่ใช้ในรอกสลิงมีความสามารถในการรับแรงดึงสูงถึง 1770 MPa และมีอายุการใช้งานเฉลี่ยที่ยาวนานกว่าสายโซ่ถึง 2-3 เท่าหากมีการดูแลรักษาที่ถูกต้อง

เปรียบเทียบความต่างด้านเทคนิคระหว่างรอกโซ่และรอกสลิง

• อ่านเพิ่มเติม : มาตรฐานรอกเครน

ข้อควรพิจารณาในการเลือกรอกให้เหมาะสม

1. ลักษณะของงานและน้ำหนักบรรทุก

• หากเป็นงานยกของที่มีน้ำหนักไม่มาก (ต่ำกว่า 2 ตัน) และไม่ต้องใช้งานต่อเนื่อง การเลือกรอกโซ่จะคุ้มค่าและเหมาะสม
• หากเป็นงานที่มีการยกสิ่งของขนาดใหญ่ หนัก หรือยกต่อเนื่องเป็นเวลานาน เช่น งานประกอบเครื่องจักรหรืองานก่อสร้าง รอกสลิงจะเหมาะสมมากกว่า

2. ความถี่และความเร็วในการใช้งาน

• รอกโซ่เหมาะกับการใช้งานชั่วคราว หรือยกของวันละไม่กี่ครั้ง
• รอกสลิงออกแบบมาเพื่อใช้งานหนักต่อเนื่องในระดับอุตสาหกรรม เช่น ยกของวันละหลายรอบตลอดวัน

3.3สภาพแวดล้อมในการใช้งาน

• หากเป็นพื้นที่แคบ พื้นที่ที่มีข้อจำกัดในการติดตั้ง เช่น ภายในคลังสินค้า รอกโซ่ที่มีขนาดกะทัดรัดจะเหมาะสมกว่า
• พื้นที่โล่งที่สามารถวางโครงสร้างรองรับขนาดใหญ่ เช่น โรงงานหรือไซต์งานขนาดใหญ่ จะเหมาะกับรอกสลิง

4. งบประมาณ

• รอกโซ่มีต้นทุนเริ่มต้นต่ำกว่า เหมาะสำหรับธุรกิจขนาดเล็กถึงกลางที่มีงบจำกัด
• รอกสลิงแม้มีราคาสูงกว่า แต่คุ้มค่าในระยะยาวสำหรับงานที่ต้องใช้งานหนักและต่อเนื่อง

สถิติจากกรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงานระบุว่า อุบัติเหตุจากเครนและรอกเกิดจากการใช้ผิดประเภทถึง 35% ซึ่งสามารถลดลงได้อย่างมากหากมีการเลือกใช้อุปกรณ์ที่เหมาะสมกับลักษณะงาน

ด้านความปลอดภัย: จุดที่ต้องตรวจสอบในการใช้รอกทั้งสองประเภท

• ตรวจสอบการทำงานของเบรก (Brake) ทุกครั้งก่อนเริ่มใช้งาน
• ตรวจสอบสายโซ่หรือสลิงว่ามีรอยแตก หัก หรือเสื่อมสภาพหรือไม่
• อย่าใช้งานรอกเกินพิกัดที่ระบุไว้โดยผู้ผลิต (Rated Load)
• ตรวจสอบอุปกรณ์ประกอบ เช่น ตะขอ ปลอกยึด หรือระบบไฟฟ้า
• ผู้ควบคุม หรือผู้ใช้งานต้องผ่านการฝึกอบรมเครน ก่อนถึงจะปฏิบัติงานได้ซึ่งเป็นข้อกำหนดทางกฎหมาย

วิธีการตรวจสอบและบำรุงรักษารอกเครน

การตรวจสอบรอกเป็นหนึ่งในมาตรการสำคัญตามกฎหมายความปลอดภัย เช่น มาตรา 9 แห่งประกาศกรมสวัสดิการฯ ว่าด้วยเครื่องจักร พ.ศ. 2552 ซึ่งระบุว่า รอก เครน และเครื่องยกต้องมีการตรวจสอบประจำปีโดยวิศวกรผู้มีใบอนุญาต การตรวจสอบควรรวมถึง:

• การตรวจสอบด้านกลไกและโครงสร้าง
• การตรวจสอบการทำงานของมอเตอร์และระบบควบคุม
• การทดสอบโหลด (Load Testing)
• การตรวจสอบระบบไฟฟ้าและการเดินสาย
• การตรวจสอบอุปกรณ์ความปลอดภัย เช่น ลิมิตสวิตช์ และระบบหยุดฉุกเฉิน

สรุป:

รอกโซ่และรอกสลิงมีข้อดีข้อเสียที่แตกต่างกันอย่างชัดเจน การเลือกใช้ขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ของงาน สภาพแวดล้อม ความถี่ในการใช้งาน และงบประมาณ หากพิจารณาอย่างรอบด้านควบคู่ไปกับการบำรุงรักษาและตรวจสอบอย่างสม่ำเสมอ จะทำให้สามารถใช้งานเครนได้อย่างปลอดภัยและคุ้มค่าที่สุดในระยะยาว

บริการตรวจเครนประจำปีกับผู้เชี่ยวชาญจากเซฟตี้เมมเบอร์

อ้างอิง

1. กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน. (2552). ประกาศเรื่อง หลักเกณฑ์และวิธีการตรวจสอบเครื่องจักร เครื่องมือ และอุปกรณ์ในการทำงาน.
2. ASME B30.16 – Overhead Hoists (Underhung) – American Society of Mechanical Engineers.
3. OSHA Standard 1910.179 – Overhead and Gantry Cranes.
4. สำนักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม (สมอ.). มอก. 1323-2553 เครื่องยกที่ใช้โซ่.
5. Konecranes (2020). Choosing the Right Hoist: Chain Hoist vs. Wire Rope Hoist.